Streszczenie w pigułce

Streszczenie szczegółowe

Streszczenie – Pamiętniki starego subiekta

Opracowanie

Streszczenie Lalki

Autorem Lalki jest Bolesław Prus (czyli właściwie Aleksander Głowacki, który ukrywał się pod tym pseudonimem). Powieść publikowana była w odcinkach w latach 1887- 1889 na łamach Kuriera Codziennego. Akcja powieści rozgrywa się od końca lutego 1878 r. do końca października 1879 r. 

Głównym bohaterem powieści jest Stanisław Wokulski. W momencie rozpoczęcia powieści ma 46 lat. Jest bogatym kupcem, właścicielem dwóch sklepów galanteryjnych w Warszawie. Bardzo umiejętnie gospodaruje swym majątkiem i szybko go pomnaża. O jego przeszłości dowiadujemy się ze wspomnień oraz rozmów innych bohaterów powieści.

Urodził się w 1832 r. w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Jak pisze Prus, ojciec Wokulskiego był „wysadzonym z siodła” szlachcicem. Młody Stanisław chciał się uczyć, lecz na przeszkodzie stała mu bieda. Zaczął więc pracę w jadłodajni u Hopfera. Pragnął dostać się na uniwersytet, więc w dzień pracował, a w nocy uczył się. Inni subiekci (czyli sprzedawcy w sklepie) często z niego kpili. 

W wieku 29 lat rzucił pracę u Hopfera, gdyż zapisał się na kurs przygotowawczy do egzaminów wstępnych na studia. W tym czasie mieszkał u Ignacego Rzeckiego, swojego przyjaciela, a utrzymywał się z korepetycji. Egzaminy poszły po jego myśli i został studentem Wydziału Matematyczno-Fizycznego w Szkole Głównej.

Już po roku Stanisław porzucił mury uczelni, aby przystąpić do powstania styczniowego. Po jego upadku został zesłany na Sybir do Irkucka. Na zesłaniu nie próżnował – paradoksalnie był to jeden najlepszych okresów w życiu, gdyż poznał tam wielu uczonych, podobnie jak on zesłanych byłych powstańców. Długie rozmowy z nimi rozwinęły go intelektualnie i ugruntowały w przekonaniu o ogromnej roli nauki.

Dopiero gdy miał 38 lat mógł wrócić do kraju.  Długo nie mógł znaleźć pracy, gdyż niechętnie odnoszono się do byłych powstańców. Dzięki protekcji przyjaciela – Ignacego Rzeckiego – dostał pracę w sklepie Małgorzaty Mincel, wdowie po Janie Minclu. Małgorzata – jak mówi jeden z bohaterów  była „babą grubo starszą od niego”. Zakochała się w Wokulskim i w końcu wyszła za niego. Jak wspomina Ignacy Rzecki, Wokulski był dobrym mężem choć nie pałał z miłości (w przeciwieństwie do żony). Sumiennie zajmował się sklepem i szybko zwiększał dochody, choć troszkę dusił się w tym małżeństwie. 

Minclowa zmarła niespodziewanie po 4 latach małżeństwa zostawiając Wokulskiemu w spadku dobrze prosperujący sklep oraz 30 tys. rubli (majątek dwóch pokoleń Minclów). Po śmierci żony Stanisław powrócił do książek, nieco odkładając sprawy kupieckie. Pewnego dnia podczas wizyty w teatrze zakochuje się od pierwszego wejrzenia w Izabeli Łęckiej. Odtąd jego życie przewraca się do góry nogami. 

Ku zdziwieniu wszystkich Wokulski bierze 30 tys. rubli i wyjeżdża za granicę pomnażać majątek. Ląduje w Bułgarii, gdzie zajmuje się handlem. Trwa tam właśnie wojna rosyjsko – turecka. Powraca po 8 miesiącach z majątkiem 10-krotnie powiększonym.

W pierwszym rozdziale słyszymy rozmowę mężczyzn przy piwie, bardzo zdziwionych wyjazdem Wokulskiego. W końcu był ustawiony i nie musiał już nic robić do końca życia, żyjąc z pieniędzy Minclów. Po powrocie Stanisław wita się i rozmawia z Rzeckim, który sumiennie prowadził sklep podczas nieobecności szefa.

W rozmowie Wokulski przyznaje, że wie co o nim mówią na mieście. Że „karmi się z fartucha żony”. Ta opinia była dla niego krzywdząca. W końcu Wokulski wybucha: „Mincle i zawsze Mincle!…Sam jeden przez pół roku zarobiłem dziesięć razy więcej aniżeli dwa pokolenia Minclów przez pół wieku.”

Zagraniczny wyjazd Wokulskiego był umotywowany nie tylko tym, że chciał on udowodnić sobie i innym, że potrafi sam zrobić majątek. Dzięki pieniądzom może on zdobyć wyższą pozycję społeczną i wkupić się w łaski arystokracji, a co za tym idzie, zabiegać o przychylność ukochanej Izabeli Łęckiej. W dalszej części powieści narrator przybliża nam postać 25-letniej Izabeli oraz jej ojca Tomasza Łęckiego.

Należą oni do liczącej się, arystokratycznej rodziny, która stoi na skraju bankructwa. Łęccy poprzez wystawne życie bardzo szybko roztrwonili majątek. Mimo kłopotów finansowych nie chcieli rezygnować z przyjemności. Aby za wszelką cenę utrzymać swą pozycję towarzyską, Tomasz nie zawahał się pozbawić córki posagu. Mieszkali w 8-pokojowej kamienicy przy Alejach Ujazdowskich. Pozostałe pomieszczenia wynajmowali. Poprawę ich sytuacji finansowej mogłoby zapewnić bogate zamążpójście Izabeli. 

Problemy finansowe Łęckich nie umknęły wytrawnemu kupcowi Wokulskiemu, który w oparciu o ten fakt, opracowuje strategię zdobycia serca Izabeli. Mimo iż nie zamienił z nią ani słowa, otacza jej rodzinę ze wszystkich stron. Zauważa to Izabela i mówi do siebie: 

„…nabywa nasze weksle, nasz serwis, opętuje mojego ojca i ciotkę, czyli – ze wszystkich stron otacza mnie sieciami jak myśliwiec zwierzynę. To już nie smutny wielbiciel, to nie konkurent, którego można odrzucić, to…zdobywca. O Boże! Nawet nie domyślałam się, jak głęboką jest przepaść, w którą spadam (…). Z salonów do sklepu. To już nie upadek, to hańba”

Izabela postanawia przyjrzeć się Wokulskiemu z bliska i pod pretekstem zakupu rękawiczek pojechała do jego sklepu. Tam, udając, że Stanisław w ogóle jej nie interesuje flirtowała z Mraczewskim, jednym z pracowników. Wokulski widząc zachowanie Izabeli był rozczarowany, zrozumiał, że od ponad roku zabiega o zwykłą salonową kokietkę.

 Zderzenie z brutalną rzeczywistością bardzo go przygnębiło. Postanowił pospacerować po Powiślu – ubogiej dzielnicy Warszawy. Wszechobecna tam bieda wprowadziła go w stan zadumy i współczucia. Spotyka furmana Wysockiego – swojego byłego pracownika. Wysocki opowiada mu o swojej tragicznej sytuacji. Padł mu koń przez co stracił możliwość zarobkowania, a ma na utrzymaniu rodzinę. Wrażliwy na cierpienie Wokulski daje mu pieniądze i proponuje posadę dla jego brata, który również był w trudnej sytuacji.

Nadszedł Wielki Piątek i Stanisław udał się do kościoła. Spotkał tam pannę Izabelę i hrabinę Karolową, które kwestowały przy grobie. Stanisław złożył datek i usłyszał jak Izabela mówi po angielsku. Natychmiast postanowił nauczyć się tego języka. W kościele zauważył też biedną dziewczynę i postanowił zainteresować się jej losem. Po wyjściu z kościoła zaprosił ją do pokoju Rzeckiego i pytał dlaczego płakała. Dziewczyna była prostytutką. Wokulski proponuje jej pomoc i namawia do zerwania z dotychczasowym życiem. Musi nauczyć się szyć. Ponadto wręcza jej listo polecający do sióstr magdalenek, które pomagają dziewczynom w jej sytuacji.

Nadchodzi Wielka Niedziela. Wokulski udaje się na śniadanie do hrabiny Karolowej. W towarzystwie arystokracji i Łęckich rozprawiają o interesach. Stanisław cieszy się, że jego wpływy w wyższych sferach rosną, choć szczerze gardzi ich próżniactwem. Jedynie Izabela była niezadowolona z jego przybycia – uważa kupców za niegodnych przebywania z arystokracją.

Stanisław zostaje zaproszony przez księcia na spotkanie z ludźmi zainteresowanymi handlem ze Wschodem. Tam przedstawia pomysł na biznes, który zostaje przyjęty z entuzjazmem. Po spotkaniu Wokulski poznaje Juliana Ochockiego – 28-letniego naukowca pochłoniętego ideą wynalazczości, który był kuzynem Izabeli. Julian robi ogromnie pozytywne wrażenie na Stanisławie.

Tymczasem ojciec Izabeli – Tomasz Łęcki wystawia na sprzedaż swoją kamienicę. Stanisław wie, że niewiele jest ona warta, dlatego też umawia się z kolegą, który na licytacji podbija stawkę, dzięki czemu Wokulski słono przepłaca za jej kupno – a jednocześnie wspomaga finansowo rodzinę Łęckich. Łęccy nie wiedzą o tym, że to Wokulski stoi za kupnem kamienicy.

Pewnego dnia Stanisław zostaje zaproszony do Łęckich na obiad. Podczas spotkania rozmawiają o obyczajach i interesach. Wokulski zostaje zaproszony na wspólny wyjazd do Paryża. Jest zachwycony. Nie wie jednak, że w rzeczywistości to Tomaszowi Łęckiemu bardziej zależy na jego znajomości, gdyż widzi w nim możliwość poprawy swej sytuacji majątkowej. Izabela co prawda patrzy na Stanisława przychylniejszym okiem, ale nadal nie wyobraża sobie ślubu z kupcem.                                                                                                                           

Tymczasem stary subiekt, Ignacy Rzecki jest bardzo zaniepokojony dziwnym zachowaniem swojego przyjaciela. W końcu Stanisław przyznaje mu, że wszystko co robi jest podyktowane miłością do Izabeli. Do Stanisława przychodzi zdenerwowany Tomasz Łęcki, który myślał, że jego kamienica zostanie drożej sprzedana. Stanisław oferuje mu, że za powierzenie mu pieniędzy ze sprzedaży kamienicy, będzie wypłacał wysoki procent. Uradowany Tomasz zgadza się. Stanisławowi w rzeczywistości nie opłaca się ten ‘interes’.

Po jakimś czasie Łęccy dowiadują się, że to właśnie Wokulski kupił ich kamienicę.  Izabela jest oburzona i robi mu wyrzuty. Stanisław bardzo to przeżywa. Nagle ich rozmowę przerywa pojawienie się Kazimierza Starskiego – dawnego amanta Izabeli. Panna rozmawia z nim po angielsku myśląc, że Wokulski niczego nie rozumie.  Ten zaś słysząc, że młodzi ze sobą flirtują wychodzi załamany i jeszcze tej samej nocy w samotności wyjeżdża do Paryża.

Tam robi interesy z Suzinem i zwiedza miasto. Dużo rozmyśla nad swoim losem.  Żałuje, że nie mógł poświęcić się nauce i że skończył jako kupiec, bezmyślnie uganiający się za pustą „salonową lalką”. Następnego dnia poznaje profesora Geista – chemika, powszechnie uważanego za szaleńca. Geist poznaje się na wartości Wokulskiego i domyśla się jego niezrealizowanego uczucia do kobiety.

Próbuje namówić go na zmianę drogi życiowej i wręcza mu wynaleziony przez siebie metal lżejszy od powietrza. Stanisław był pod dużym wrażeniem Geista i nawet chciał z nim współpracować. Jednak po powrocie do hotelu dostał list od prezesowej Zasławskiej, która zaprasza go do swojej posiadłości – Zasławka.

W liście napomina, że będzie tam również Izabela. Wokulski natychmiast wraca do Polski. W Zasławku mile spędza czas w towarzystwie. Z dystansem traktuje Izabelę, choć jak wiemy od narratora, to ona miała wpływ na zaproszenie Wokulskiego. Stanisław urósł w jej oczach.

Jak mówił narrator „Nie był to już jakiś tam kupiec galanteryjny, ale człowiek, który wracał z Paryża, miał ogromny majątek i stosunki, którym zachwycał się baron, którego kokietowała Wąsowska.”  Stanisław nadal kochał Izabelę.

Goście zebrani w Zasławku wybierają się na grzybobranie. Korzystając z okazji Wokulski rozmawia z Izabelą . Między wierszami panna daje mu do zrozumienia, że relację między nimi można odbudować i że nawet może odwzajemni jego uczucie. Parę dni później Łęcka wyjeżdża, a Stanisławowi wraca nadzieja na spełnienie marzeń.

Po powrocie do Warszawy Stanisław sprzedaje kamienicę Łęckich baronowej Krzeszowskiej. Mijają dni, a Izabela coraz częściej rozważa możliwość wyjścia za Wokulskiego – nie z miłości, lecz z wyrachowania i dbania o sytuację materialną. Stanisław bywa u niej w domu prawie codziennie, lecz więcej czasu spędzał z Tomaszem, gdyż Izabela ciągle przyjmowała gości , za którymi Wokulski nie przepadał.

W trudnych chwilach Wokulski chodzi na rozmowy do pani Stawskiej, która wynajmowała mieszkanie w tej samej kamienicy. Była to dobra kobieta, mieszkająca z matką i małą córeczką. Jej mąż zaginął gdzieś w Algierii. Ignacy Rzecki zawsze marzył o tym, aby Stach ożenił się właśnie z nią, gdyż perfekcyjnie do siebie pasowali.

Stanisław jest jednak ślepy z miłości do Izabeli i w ogóle nie bierze pod uwagę pani Stawskiej, która się w nim kocha.. Dochodzi do wyczekiwanych zaręczyn z Izabelą. Wokulski jest szczęśliwy i dla Izabeli planuje nawet sprzedać sklep. Jego przyjaciele, Rzecki i Szuman są zawiedzeni – wiedzą bowiem, że Stach źle ulokował uczucia. 

Tomasz i Izabela Łęccy postanawiają jechać do Krakowa, aby odwiedzić schorowaną ciotkę Hortensję, mając nadzieję, że zapisze im swój majątek. W podróży towarzyszy im Stanisław oraz Kazimierz Starski, były adorator Izabeli, który planował z Krakowa wyruszyć do Wiednia. Izabela i Starski rozmawiają w pociągu po angielsku nie zdając sobie sprawy, że Wokulski wszystko rozumie.

Młodzi flirtują i drwią z niego. Justyna opowiada, że podczas zabawy ze Starskim zgubiła otrzymany od Wokulskiego metal profesora Geista. Stanisław daje narzeczonej do zrozumienia, że zna angielski. Jest zdruzgotany. Wysiada w Skierniewicach i przez kilka godzin nie wie co z sobą począć. W swej agonii kładzie się na torach, lecz ratuje go kolejarz Wysocki, brat woźnicy z Warszawy, któremu niegdyś pomógł Wokulski.

Stanisław wraca do stolicy i popada w depresję. Przyjaciele próbują mu pomóc lecz bez skutku. Wraca do nauki i książek, eksperymentuje. Zwija interesy z arystokracją i w rozmowie z księciem wyznaje co myśli o jego stanie. Pozbywa się również sklepu, który sprzedaje staremu Żydowi Szlangbaumowi po czym wyjeżdża do Moskwy. Odtąd nie wiadomo co się stało z Wokulskim. Chodzą plotki, że wyjechał do Ameryki. Niektórzy mówią, że widzieli go w Zasławku, gdzie zdetonował ruiny zamku i prawdopodobnie sam w nich zginął.

Rzecki zostaje wezwany przez adwokata, który ujawnia testament Wokulskiego.  140 tysięcy rubli dla Ochockiego, 25 tysięcy dla Rzeckiego, 20 tysięcy dla Stawskiej, a pozostałe 500 dla innych pracowników: Węgiełka, stolarza z Zasławia i obydwu Wysockich. Jakiś czas później Ignacy Rzecki umiera na zawał.

Nikt nie wie co w rzeczywistości stało się ze Stanisławem. Panna Izabela zdradzając każdego kolejnego adoratora pozostała sama, a po śmierci jej ojca wstąpiła do klasztoru.

Opracowanie Lalki

Bolesław Prus publikował Lalkę w odcinkach na łamach Kuriera Codziennego w latach 1887-1889. Autor następująco określił cel napisania powieści:

„(…) przedstawić naszych polskich idealistów na tle społecznego rozkładu. Rozkładem jest to, że ludzie dobrzy marnują się lub uciekają, a łotrom dzieje się dobrze. Że upadają przedsiębiorstwa polskie, a na ich gruzach wznoszą się fortuny żydowskie. Że kobiety dobre (Stawska) nie są szczęśliwe, a kobiety złe (Izabela Łęcka) są ubóstwiane. Że ludzie niepospolici rozbijają się o tysiące przeszkód (Wokulski), że uczciwi nie maja energii (książę), że człowieka gnębi powszechna nieufność i podejrzenie”.

Głównym bohaterem powieści jest Stanisław Wokulski. W chwili jej rozpoczęcia ma 46 lat. O jego przeszłości dowiadujemy się m.in. z rozmowy dwóch fabrykantów: Węgrowicza i Deklewskiego. Nieprzychyli mu panowie nazywają Wokulskiego wariatem i awanturnikiem. Dowiadujemy się, że jako młody chłopak Stanisław pracował w winiarni u Hopfera, a zachciało mu się być uczonym. Za dnia pracował, a po nocach przygotowywał się do egzaminów wstępnych do Szkoły Głównej. Nawet ojciec Stanisława był zły, że syn wydaje pieniądze na książki. Sam miał nadzieję na odzyskanie majątku przez co procesował się, a to wymagało pieniędzy.

Z dalszej części zakrapianej piwem rozmowy słyszymy, że Stanisław porzuca naukę aby wziąć udział w powstaniu styczniowym, za co po jego upadku zostaje zesłany na Sybir do Irkucka. Po siedmiu latach zesłania powraca do Warszawy i żeni się z wiele starszą od niego wdową Małgorzatą Mincel, przez co z biedaka staje się bogaczem. Mężczyźni dziwią się, że po śmierci żony (po 4 latach małżeństwa) Stanisław wyjeżdża pomnażać majątek, ryzykując własnym życiem. Handlował bronią w Bułgarii w czasie wojny rosyjsko-tureckiej.

Wokulski doskonale zdawał sobie sprawę, że krążą o nim nieprzychylne opinie. Wybuchł ze złości podczas rozmowy z Ignacym Rzeckim. Opinia o tym, że karmi się z fartucha żony była dla niego krzywdząca – tym bardziej, że sam dowiódł że potrafi szybciej zrobić 10-krotnie większy majątek.  Pokazuje to, że był on człowiekiem dumnym i ambitnym, a pozycja kupca galanteryjnego najwyraźniej go dusiła.

Jego miłość do Izabeli Łęckiej pokazuje, że był w stanie zrobić dla kobiety wszystko. Pokazuje to romantyczną stronę jego duszy. Dotąd znany był raczej jako wprawiony kupiec, operatywny i logicznie działający człowiek, który często wpadał w wir nauki, którą od młodości ubóstwiał. Nagle z człowieka twardo stąpającego po ziemi upodabnia się do romantycznych kochanków: Gustawa i Wertera.

Ten nagły wybuch uczucia tłumaczy jeden z bohaterów powieści – doktor Szuman, który mówił do Wokulskiego: „przez długie lata oszczędzany kapitał uczuć zwraca ci się teraz z procentem.” Stanisław był całkowicie zaślepiony Izabelą. Dla niej nawet zaczął budować stosunki z arystokracją, którą szczerze gardził.

Wokulski na łamach powieści ukazuje się nam jako człowiek nieprzeciętny, który dzielnie pokonuje wszelkie przeciwności losu i tak naprawdę całe życie ma pod wiatr. Mimo szlacheckiego pochodzenia był ubogi i sam musiał harować, aby zarobić na naukę. Gdy już dostał się na uniwersytet po roku musiał go porzuć, aby walczyć w powstaniu. Kolejne siedem lat spędził na zesłaniu na Syberii.

Aby zdobyć serce Izabeli zaczął obracać się w kręgach arystokratycznych, dzięki czemu ukazuje nam się obraz tej grupy społecznej.

Koniec XIX wieku to schyłek arystokracji, której przedstawiciele są albo zbankrutowani albo już bardzo zadłużeni. Ich stan jest wynikiem nie tylko okoliczności historycznych ale również, a może  przede wszystkim ich mentalności. Arystokratów łączy „pogarda dla wszelkiej pracy i wszelkich obowiązków”. Wśród nich majątek, albo się jeszcze posiada – tak jak np. książę – albo dziedziczy (na co liczy Starski), albo pożycza od Żydów (Krzeszowski i Łęcki). Przedstawiciele tej warstwy społecznej są ślepi na zmieniające się warunki ekonomiczne i rosnące w siłę bogate mieszczaństwo (kupcy i fabrykanci). 

Arystokraci próżnują i trawią majątki na przyjemności, jednocześnie wmawiając sobie rolę przywódczą w narodzie. Przebywają w swoim hermetycznym świecie. Nie okazują nawet solidarności wobec samych siebie. Gdy Łęccy tracą majątek natychmiast wszyscy się od nich odwracają. Tymi słowami wypowiada się o magnaterii adwokat, który zwraca się do Wokulskiego: „Chcieliby coś robić, mają nawet rozum i ukształcenie, ale… energii brak!… Choroba woli, panie: cała klasa jest nią dotknięta… Wszystko mają: pieniądze, tytuły, poważanie, nawet powodzenie u kobiet, więc niczego nie pragną.”

Spośród arystokracji można wyodrębnić tylko trzy pozytywne postaci. Pierwszą z nich jest prezesowa Zasławska, która prowadzi wzorowy majątek ziemski. Dba o swoją służbę i pracowników. Buduje nowe czworaki dla parobków, ochronkę dla ich dzieci oraz przytułek dla starców. Po śmierci większość majątku przeznacza na cele dobroczynne. Zasławska była pozbawiona przesądów stanowych i uważała, że ludzi powinno oceniać się nie po ich pochodzeniu lecz po czynach. Do końca życia żałowała, że w młodości z powodu różnic klasowych nie poślubiła stryja Wokulskiego.

Drugą pozytywną postacią z arystokracji był Julian Ochocki – 28 letni naukowiec – kuzyn Izabeli. Był ekscentrykiem i wynalazcą, który całą swą energię poświęcił nauce. Dostrzegał i gardził zepsuciem moralnym arystokracji. Ostatnim pozytywnym arystokratą był książę, który starał się dbać o interesy Polski. Był patriotą. Organizuje z Wokulskim spółkę do handlu ze Wschodem, jednak brak mu trochę energii do działania.

Wystawne życie arystokracji kontrastuje z biedotą zamieszkującą Powiśle. W powieści są to ludzie bez szans i perspektyw, pozbawieni możliwości nauki. Ich los jest bardzo ważny dla Wokulskiego, który jako prawdziwy pozytywista chciałby wprowadzić w życie ideę pracy u podstaw, jednak w głębi duszy wie, że sam niczego nie zdziała.

Wokulski zakochuje się od pierwszego wejrzenia w Izabeli Łęckiej, którą spotyka w teatrze. Jak czytamy w rozdziale V „Panna Izabela od kolebki żyła w świecie pięknym i nie tylko nadludzkim, ale – nadnaturalnym. Sypiała w puchach, odziewała się w jedwabie i hafty, siadała na rzeźbionych i wyściełanych hebanach lub palisandrach, piła z kryształów, jadła ze sreber i porcelany kosztowej jak złoto. Dla niej nie istniały pory roku, tylko wiekuista wiosna pełna łagodnego światła, żywych kwiatów i woni.”

Izabela była przepiękną kobietą, o którą zabiegało wielu zalotników. Często nie przyjmowała zaręczyn. Gardziła instytucją małżeństwa i nie była zdolna do zakochania się. Oprócz pięknego wygląda niczego więcej nie mogła zaoferować. Za Wokulskiego zgadza się wyjść tylko dla poprawy sytuacji finansowej. Nie zamierzała zrezygnować z salonowych gier i flirtów.

Lalka to powieść traktująca nie tylko o miłości, ale i o przyjaźni. O tym jak wygląda prawdziwa przyjaźń dowiadujemy się dzięki postawie subiekta Ignacego Rzeckiego – starego kawalera, który od dziecka pracował w sklepie. Podczas nieobecności Wokulskiego sumiennie zarządzał jego sklepem. Jest idealnym pracownikiem, nigdy się nie spóźniał. Pisał pamiętnik dzięki któremu dowiadujemy się o wielu wydarzeniach z przeszłości i o życiu Warszawy. Bardzo martwi go nieszczęśliwa miłość Stacha i wierzy w to, że po wyjeździe zaczął gdzieś życie od nowa. Był człowiekiem szlachetnym i bardzo skromnym.

Lalka Bolesława Prusa jest powieścią wybitną, a jej przesłanie jest niestety negatywne. Powstała w okresie tzw. przełomu antypozytywistycznego w którym stracono już złudzenia co do możliwości zrealizowania ambitnych programów pozytywistycznych.

Wokulski przechadzając się po Powiślu i obserwując tamtejszą nędzę wyraża gorzką ocenę: 

„Oto miniatura kraju – myślał – w którym wszystko dąży do spodlenia i wytępienia rasy. Jedni giną z niedostatku, a inni z rozpusty. Praca odejmuje sobie od ust, ażeby karmić niedołęgów; miłosierdzie hoduje bezczelnych próżniaków,  a ubóstwo nie mogące zdobyć się na sprzęty otacza się wiecznie głodnymi dziećmi, których największą zaletą jest wczesna śmierć. Tu nie poradzi żadna jednostka z inicjatywą, bo wszystko sprzysięgło się, żeby ją spętać i zużyć w pustej walce – o nic.”

Ciekawostki:

– gdy Wokulski zrezygnował z pracy u Hopfera po to żeby się uczyć do egzaminów wstępnych na studia inni subiekci którzy często z niego drwili postanowili zrobić kawał i zabrać mu drabinę, bez której Stanisław nie mógł wyjść z piwnicy. Mimo to zdołał się wydostać o własnych siłach i bez niczyjej pomocy. Scena ta symbolizuje wyjście Wokulskiego na świat zewnętrzny.

– dlaczego Wokulski ożenił się ze starą Minclową: w jednym fragmencie powieści czytamy, że dlatego iż zrezygnował z młodzieńczych ideałów a w innym, że z powodu biedy i wizji śmierci głodowej.

– na co zmarła Małgorzata Mincel: W I tomie Węgrowicz mówi, że się czymś objadła. W tomie II Ignacy Rzecki wspomina, że zmarła wskutek posmarowania ciała jakimś „odmładzającym likworem”.

– Najsłynniejszy sklep w literaturze mieścił się przy Krakowskim Przedmieściu 7. Dziś jest tam księgarnia im. Prusa a na tablicy wmurowanej w ścianę kamienicy można przeczytać: „Tu mieszkał Ignacy Rzecki, postać powołana do życia przez Bolesława Prusa w powieści pt. Lalka, były oficer piechoty węgierskiej, uczestnik kampanji roku 1848, handlowiec, sławny pamiętnikarz, zmarły w roku 1879.”