Streszczenie

Autorem utworu jest Stefan Żeromski. 

Nowela po raz pierwszy została wydana w zbiorze opowiadań w 1895 r. 

Głównym bohaterem utworu jest doktor Paweł Obarecki. Mieszkał w Obrzydłówku już od 6 lat. W momencie rozpoczęcia noweli poznajemy go gdy właśnie wrócił do domu z gry w wista. Grał z lokalną elitą: szefem poczty, księdzem, sędzią i aptekarzem. 

Gdy 6 lat wcześniej przyjechał na wieś, kierował sie wznioslymi ideałami: chciał uczyć chłopów podstawowych zasad higieny i leczyć ich za darmo. Sam kupił apteczkę i leki i zaczął je rozdawać chorym za darmo. Podpadł tym samym aptekarzowi i felczerowi gdyż można powiedzieć psuł rynek rozdajac leki za darmo. Felczer i aptekarz tracili tym samym zyski.

Obarecki z zapałem przystąpił do ciężkiej pracy. Chciał zmieniać świat na lepsze. Spotkał sie jednak z dużym oporem ludności. Zaczęto na jego temat plotkować. Oskarżano go o kontakty z duchami. Mowiono ze nie ma odpowiedniego wykształcenia. Nawet wybito mu szybę kamieniem.

Zapał Pawła Obareckiego został zgaszony. W koncu mężczyzna skapitulował i porzucił swoje ideały. Postanowił zostać konformistą i po prostu dostosować się do zaistniałej sytuacji. Odtąd stał się kompromisowy i uległy. Zadbał o dobre relacje z lokalną elitą a za swoje usługi zaczął pobierać opłaty przez co stał się dość majętnym czlowiekiem. Odłożył na bok swoje ambicje zawodowe. Stał sie człowiekiem biernym. Nawet do pomocy w domu zatrudnił młodą, 24-letnią gospodynię. 

Tak mijał mu czas, aż pewnego dnia spotkał Stanisławę Bozowską, swoją dawną sympatię. Natychmiast przypomniały mu się jego dawne ideały, czasy studiów i wytężonej pracy. Pawłowi było wstyd, że tak szybko poddał się presji społeczeństwa.

Jakiś czas później Obarecki otrzymał nagłe wezwanie do sąsiedniej wsi, gdzie ciężko zachorowała miejscowa nauczycielka. Gdy Paweł dotarł na miejsce zobaczył że ową nauczycielką była Stasia. Była chora na tyfus a jej stan był już bardzo ciężki. Aby jej pomóc potrzebna była chinina której lekarz nie miał przy sobie. Wysłano więc parobka aby szybko sprowadził lekarstwo z Obrzydłówka. Zadanie było o tyle utrudnione, że panowała zamieć śnieżna. 

W tym czasie Obarecki dowiedział się, że Stasia pracowała tu już od 3 lat. Za darmo uczyła miejscowe dzieci i nigdy nie wyrzekła się swoich ideałów. Mimo, że żyła w biedzie pomagała mieszkańcom wsi. Gdy skończyła gimnazjum, chciała iść na medycynę, tak jak Paweł. Była jednak bardzo uboga i nie stać jej było na studia. Zaraz po gimnazjum podjęła więc pracę nauczycielki. 

Paweł poznał Stasię w domu swoich małżeństwa społeczników. Oboje mieli wtedy 17 lat. Paweł zakochał się w Stasi i chciał się z nią ożenić, lecz ona wolała poświęcić swoje życie pracy dla najuboższych. 

Minęło 6 godzin oczekiwania na chininę a parobka nadal nie było. W izbie panował chłód. Zniecierpliwiony Obarecki sam wyruszył do miasteczka po lekarstwo. Mimo ciężkich warunków zdołał przywieźć lekarstwo. Gdy koło 12 wszedł do izby, szczęśliwy, że za raz pomoże chorej, zobaczył, że kobieta już nie żyła. Parobek, który nie zdążył na czas z lekarstwem wyjaśnił, że jego koń opadł z sił i dlatego musiał iść pieszo.

Paweł był zdruzgotany i przez długi czas rozpaczał nad ciałem zmarłej, rozmyślając co by było, gdyby jednak się pobrali. Bardzo żałował, że już nigdy z nią nie porozmawia. Następnie zabrał się za organizację pogrzebu. Zamówił u stolarza bardzo skromną trumnę wykonaną z paru nieheblowanych desek. 

Paweł przez przypadek znalazł list Stasi do swojej przyjaciółki, z którego wynikało, że Stasia napisała książkę “Fizyka dla ludu”. W liście prosiła Helenę o pomoc w jej wydaniu, gdyż z powodu choroby nie miała już sił.

Doktor przeżył wstrząs moralny i postanowił zerwać z dotychczasowym, pełnym wygód życiem. Przestał grywać w karty, zaczął czytać poważne książki, odprawił młodą gospodynię. Nie był on jednak wytrwały w swych postanowieniach i prowincjonalne życie ponownie go wciągneło. Z czasem utył i zarobił dużo pieniędzy.